Mezopotamya’dan Geriye Kalanlar: Deq Sanatı

Daha önce hiç yaşlı Doğulu kadınların vücudundaki çeşitli geleneksel figürlere dikkat etmiş miydiniz?

Milletlerin tarihini yaşatmak, en iyi bir şekilde kültürel unsurları yaşatmakla sağlanır ve bunu sürdürebilmek için bu unsurları genç nesillere tanıtmamız gerekmektedir. 16 yaşında genç bir Kürt olarak yaşadığım deneyimler, kendi kültürüme dair daha iyi ve kapsamlı bir anlayışa sahip olmamı sağladı. Ancak kültürümüzü yaşatma konusunda genel olarak gerilediğimiz de bir gerçek. Bunun sonucunda kendi kültürümün bileşenlerini daha iyi tanımak ve başkalarına tanıtmak için çalışmaya başladım. Bu yazı boyunca da çocukluğumdan beri çevremdeki yaşlı kadın ve bazen de erkeklerin vücutlarının çeşitli yerlerinde gördüğüm özel dövmelerden, yani Deq'den bahsetmek istedim.

Mezopotamya'nın izlerini taşıyan bu gelenek, günümüzde bu sanatın en genç ve tek kadın sanatçısı Fatma Temel aracılığıyla yaygınlaşmakta. Deq'i daha kapsamlı bir şekilde anlamak için stüdyosunu ziyaret ettim ve onunla harika bir röportaj gerçekleştirdik:

+ Öncelikle bu röportajı yapmayı kabul ettiğiniz için çok teşekkür ederim!

- Ne demek, asıl ben teşekkür ederim.

+ Şimdi ilk sorumuz biraz klişe olacak ancak, siz kimsiniz? Genelde kendinizi nasıl tanımlarsınız?

- İsmim Fatma, soyadım Temel. 25 yaşındayım ve Mardin’in Derik ilçesinde doğdum. İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra 2019 Dicle Üniversitesi Basın ve Yayın bölümünü kazandım.

+ Peki, şu anda ne iş yapıyorsunuz; işinizi nasıl tanımlıyorsunuz?

- 2018 yılında Deq’e başladım, motifleri ve teknikleri üzerine araştırma yapıp öğrendim. İlk önce kendi üzerimde daha sonra çevremdeki insanlarda Deq yaparak da bunu bir iş haline getirdim. Ayrıca gazeteciliği de bırakmadım ve o alanda da hâlâ çalışmalar yapıyorum.

+ Sizin başladığınız dönemlerde Deq bu kadar duyulmuş ve popüler değildi, Deq’e olan ilginiz nasıl ortaya çıktı?

- Açıkçası küçüklüğümden beri çevremdeki yaşlı insanlardan gördüğüm ve deneyimlediğim bir kültürdü. Ancak 2018 yılında bu konuya olan merakım arttı ve çevremdekilere "Neden yapıyorsun, ne anlama geliyor?" gibi sorular sormaya başladım. Bu merak biraz da şehir dışındayken ortaya çıktı çünkü kültürümden uzak olmak, değerini bir kez daha ortaya çıkardı ve yaşadığım yerde Deq ile ilgili bilgisi olan teyzeler ile motifler ve teknikler hakkında iletişime geçerek ilgi alanımı genişletmeye başladım.

+ Deq'in kültürümüzün önemli bir parçası olduğunu ben söylemeden önce siz söylemiş oldunuz, bu kültürü sizin için bu kadar önemli kılan ne?

- Deq'in hem kültür hem de sanat olması başlı başına çok etkileyici ama beni en çok etkileyen şeylerden biri de kadınların geçmişte ifade edemedikleri sorunları o motiflerle dile getirmeleri oldu. Mesela kendim için yaptığım ilk Deq olan güneş motifi benim için isyanı temsil ediyordu. Ve motiflerin hepsi yaklaşık 5000 yıllık bir geçmişe sahip olmaları da onları kendi başlarına çok anlamlı kılıyor.

+ Motiflerin önemi de göz ardı edilemez bu cevaptan sonra ama onlara geçmeden önce bir biyoloji öğrencisi olarak modern dövmelerle Deq arasındaki farkların neler olduğunu öğrenmek isterim.

- Dediğiniz gibi ikisinin de farklı yapıları var, modern dövmede mürekkep kullanılırken, Deq anne sütünden ve isten, bazen de hayvan safrasından elde edilir. İğneler kullanılarak bu madde cilt tarafından emilene kadar cilde batırılır. Burada anne sütünün kullanılmasının nedeni yaranın hızlı iyileşmesini sağlamak ve kimyasalların vücuda karışmasını engellemektir. Ayrıca mitolojik olarak sütü kullanılan kız çocuğu annelerinin Tanrıça Anahit tarafından korunacağına inanılır.

+ Etkileyici! Peki, yeni motifler bulunmaya devam ettiğini biliyoruz ama bu yeni motifleri sınırlama veya sınıflandırma şansımız var mı?

- Evet, hala yeni motiflerle karşılaşabiliyorum. Bu atölye yaklaşık 1,5 yıldır açık ve bu süre zarfında, yeni motifler için çeşitli köyleri gezdim. Ama ne yazık ki bu motiflerin de bir sonu var, son temsilciler yani Deq'li son yaşlıları kaybettiğimiz zaman yeni motiflere ulaşamayacağız. Bu nedenle bu kültürü devam ettirebilmemiz için şu anda bu motiflerle ilgili bir kitap araştırması yapıyorum.

+ Ve son olarak bunu temsil eden en genç ve tek kadın sanatçı olmak sizi nasıl etkiliyor?

-Bu stüdyoyu açarken Deq konusunda bu kadar çok şey başarabileceğimi düşünmemiştim, sadece bu kültürün öneminin farkındaydım ve farkındalık yaratmak istedim. Ama şimdi bunun haberlerde yer almasıyla birlikte insanların bu alana ilgisi arttı ve araştırmaya başladılar ki bu da benim için elbette gurur verici bir durum.

+ Bu kültürün bir parçası olarak bu alana olan ilginin artmasından ve sizin liderliğinizde gelişmesinden hepimiz gurur duyuyoruz! Bu röportaj için çok teşekkür ederim.

- Lafı bile olmaz, asıl ben her şey için teşekkür ederim.